'de Stroom'
Programma
2004
Repetitie koor en
orkest 17 april j.l. in Noorderkerk Groningen
Ons
programma voor 2004 bestaat uit twee werken van de joodse componist Lex van Delden:
'De Stroom, Mei 1940', geschreven in 1952/1954, en de 'Canto della Guerra' uit
1967. Het programma wordt uitgevoerd onder leiding van de dirigent Pieter Kole door het Groninger Studentenorkest MIRA/ Groninger Muziekvereniging BRAGI en
het koor van het 4 Mei-Projekt. Cobien Nieuwpoort
(sopraan) treedt op als soliste. Het project 'De Stroom' is een productie van
het 4 Mei-Projekt.
Voor
het programma bestaat een comité van aanbeveling.
Diverse instellingen hebben dit
programma mede mogelijk gemaakt.
De
Stroom, een symfonie voor koor, orkest en sopraan solo, op een gedicht van
Jan Prins, gaat over het bombardement op Rotterdam in de meidagen van 1940. De
dichter beschrijft de bloedige strijd om de stad met als tegenstelling de
rivier die niet kapot te krijgen is, de rivier die moed geeft en ons laat
dromen: 'Ondanks de bloedige gevechten (...) één ding viel niet te
verwoesten, de in de zon stralende rivier'. 'Onschendbaar stroomt zij voort, en
geeft / De moed ons, zelve van zover gekomen / En naar zover bestemd, ook onze
droom te dromen / Van zegevierend licht, een werk'lijkheid ontnomen / Die zoals
zij elke verwoesting overleeft'.
Van Delden schreef De
Stroom in 1952 in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen. Eén van de voorwaarden van de opdrachtgever was dat het stuk
geschikt zou zijn om door amateurkoren te worden uitgevoerd. De oorspronkelijke
versie werd geschreven voor instrumentale bezetting van blazers, piano en
slagwerk. In 1954 volgde op verzoek van Eduard Flipse, dirigent van het
Rotterdams Filharmonisch Orkest een bewerking voor symfonieorkest. Het
resultaat was een meeslepende symfonie in vijf delen, die eenvoudig van
structuur, begrijpelijk en goed zingbaar is.
Foto: Lex van Delden met de partituur
van zijn eerste (koor) symfonie De Stroom, Mei 1940 (op een tekst van Jan
Prins). De foto dateert van omstreeks 1953
De Canto della Guerra, op een vrij bewerkte Latijnse tekst van Desiderius Erasmus, is een felle stellingname tegen
oorlog in het algemeen. 'Wat is de oorlog anders dan een gemeenschappelijk'
moord en doodslag van velen? (...) O verblinding van de menselijke geest, dat
zich niemand hierover verbaast, dat niemand daarvan gruwt. Wat door het zwaard
verkregen wordt gaat ras weer door het zwaard teloor'. De orkestbezetting
van de Canto is wat bescheidener dan die van De Stroom.
Onlangs is een cd
uitgekomen met een aantal werken van Lex van Delden en de Nederlandse
componiste Henriëtte Bosmans voor piano en cello, die in binnen- en buitenland
lovende kritieken ontving. Eerder werd een cd gewijd aan zijn orkestmuziek.
Koorwerken van deze bijzondere Nederlandse componist worden tegenwoordig echter
niet vaak meer uitgevoerd. Een uitstekende reden om een programma met deze
interessante werken samen te stellen.
Het thema
De Stroom en de Canto
della Guerra passen qua thema uitstekend bij het 4 Mei-Projekt. Immers, het
herdenken van de gebeurtenissen tijdens WOII en het informeren en aan het
denken zetten over de actuele consequenties van de destijds bevochten vrijheid
is één van de hoofddoelstellingen van onze vereniging. Het thema van beide
koorwerken, de verschrikkingen van de oorlog, heeft nog niets aan actualiteit
ingeboet. Bij beide werken kunnen we een verbinding leggen met het heden, een
tijd waarin oorlogen en bombardementen nog net zo vreselijk vanzelfsprekend
zijn als toen. 'Wat je merkt van een bombardement? Eerst houden de vogels op
met twinkelieren, zegt een overlevende van het bombardement op Rotterdam
in een artikel in de Volkskrant van 20 maart 2003. 'Die voelen dat. Dan
hoor je gedreun. En dan pas zie je de bommenwerpers'. Een ander in
datzelfde artikel: 'Overal puinhopen waar ik overheen moest klimmen. Rook.
Alles zwart'. (..) 'Ik ga er om zitten janken. Vooral als ik mensen zie die
moeten vluchten. (...) Dan denk ik: mensen zouden eens moeten weten hoe dat is,
hoe dat voelt.'
De componist Lex van Delden
Lex van Delden werd in
1919 in Amsterdam geboren als Alexander Zwaap. Hij kreeg al vroeg pianoles van
onder andere Cor de Groot. Als componist was hij autodidact. In de oorlog was
hij actief in het verzet, in 1943 moest hij onderduiken. Van 1947 tot 1982 was
hij als muziekredacteur verbonden aan het dagblad Het Parool en publiceerde hij
artikelen in binnen- en buitenlandse tijdschriften. In 1951 werd hij bij Het
Parool chef van de kunstredactie. Tot aan zijn dood in 1988 was hij voorzitter
van de auteursrechtenorganisatie BUMA/STEMRA en bekleedde hij verschillende
andere bestuursfuncties in het muziekleven.
Lex van Delden bewoog
zich op vele gebieden in de muziek. In een tijd dat de modernisten veelal de
toon aangaven, wenste hij zich aan de erfenis van Schönberg weinig gelegen te laten
liggen en componeerde hij in een geheel eigen muzikaal idioom. Hij schreef
orkestwerken, waaronder symfonieën en concerten voor één of meer
solo-instrumenten met orkest, werken voor grotere ensembles, balletten, stukken
voor schoolorkest en harmonieorkest, kamermuziek, koorwerken en toneelmuziek.
Van de gemeente Amsterdam kreeg hij in 1948 de Grote Muziekprijs voor de
cantate Rubáiyát en ook buitenlandse onderscheidingen vielen hem ten deel
waaronder twee maal de jaarlijkse prijs van de Northern California Harpists'
Association. Van Delden heeft veel in opdracht geschreven. Zijn composities
werden veel uitgevoerd door het Concertgebouworkest.
Foto: Lex van Delden op zijn vaste
plaats in de Grote Zaal van het Concertgebouw, 1982 (foto George Verberne
Begeleiding
Voor de begeleiding van
het programma hebben wij de Groningse studentenorkesten Bragi en Mira bereid
gevonden een bijdrage te leveren. Deze orkesten zijn afzonderlijk niet groot
genoeg om de begeleiding voor hun rekening te kunnen nemen, daarom maken ze er
een coproductie van. Onze samenwerking met een studentensymfonieorkest, dat
speciaal voor ons wordt samengesteld, is uniek te noemen.
De concerten
De concerten zijn gepland
op 4 mei 2004 in Groningen, 14 mei in Rotterdam en 25 april in Amsterdam. Het concert in Rotterdam is op 14 mei vanwege de
dag van het bombardement in 1940.
De heer L. van Delden jr., voorzitter Lex van Delden Stichting
De heer P. Bree, musicus en radiopresentator (AVRO Klassiek)
Mevrouw T. Crone, pianiste
De heer F. van Ruth, pianist en Hoofd afdeling Kamermuziek van het
Conservatorium van Amsterdam
Mevrouw drs. C.A. Smilde, directeur van het Noord-Nederlands Conservatorium te
Groningen
De heer drs. Jacq. Wallage, burgemeester van Groningen
De heer H. Alders, Commissaris van de Koningin in de provincie Groningen
Pieter Kole (1967) is sinds 1997 dirigent van het koor van het
4 Mei-Projekt. Hij studeerde orgel en koordirectie aan het Conservatorium in
Leeuwarden en volgde diverse cursussen op het gebied van koor- en
orkestdirectie. Daarnaast behaalde hij een diploma voor docent
koristenopleiding. Hij dirigeerde grote en kleine vocale ensembles, cantorijen,
oratoriumverenigingen en orkesten. Op dit moment is hij organist van de
Hervormde Kurioskerk in Leeuwarden en dirigent van de COV West-Leeuwarden.
Bovendien zingt hij bij het koor Schola Liturgia in Harlingen, waarmee hij
onder andere regelmatig in Engeland optreedt.
Mezzosopraan
Cobien Nieuwpoort studeerde aanvankelijk bij Matthijs Mesdag, en
vervolgde haar zangstudie bij Gerda van Zelm aan het Noord Nederlands
Conservatorium bij wie zij in 1999 afstudeerde. Zij volgde meesterklassen bij
o.a. Margreet Honig en Sarah Walker. Zij maakt deel uit van het beroepskoor
Capella Frisiae o.l.v. Hoite Pruiksma. Daarnaast zingt zij in diverse
ensembles, waaronder het trio Saudade van Rob Nijboer. Naast haar activiteiten
als solist is zij werkzaam als zangpedagoge en koordirigent.
Het Groninger
Studentenorkest MIRA
Mira is
in 1969 door een groep muzikale studenten opgericht als een subvereniging van
de studentenvereniging Vera. Ten tijde van het eerste concert bestond Mira uit
een strijkorkest aangevuld met twee fluiten, twee hobo's en een klavecimbel.
Het aantal leden nam snel toe en al vanaf het begin van de jaren zeventig kon
Mira fungeren als een onafhankelijke vereniging. Het strijkorkest is nu
uitgegroeid tot een voltallig symfonieorkest van ongeveer 60 musici. In haar
beginjaren heeft Mira onder leiding van drie verschillende dirigenten gestaan.
Sinds 1974 is Gerard Wiarda de vaste dirigent.
Muziekvereniging Bragi
GSMG Bragi
is opgericht op
26 april 1882. Men koos destijds de naam Bragi,
naar de hooggeëerde god van de poëzie en welsprekendheid en zang uit de
Noorse mythologie. Bragi was in eerste instantie alleen een mannenkoor,
maar werd in 1920 ook opengesteld voor vrouwen. In 1924 werd het orkest
van Bragi opgericht. Enkele decennia later groeide bij een aantal leden
van het koor de wens om eens wat andere muziek ten gehore te brengen, op
een kleinere schaal en op een hoger niveau. Dat leidde uiteindelijk tot
de oprichting van het a-capellakoor in 1967. In 1970 werd Bragi, dat tot
die tijd een subvereniging van Vindicat was geweest, onafhankelijk. Sinds
april 2002 dirigeert Pieter van der Wulp het orkest; Rein de Vries is sinds
november 1980 de vaste dirigent van het a-capellakoor en sinds januari 1998
ook van het grootkoor
Het 4 Mei-Projekt
Het 4 Mei-Projekt is in
1979 ontstaan, geïnspireerd door het antifascistische verzet tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Het thema van onze programma's ligt altijd in de sfeer van het
herdenken van de gebeurtenissen in WOII, antifascisme, vrede en sociale
rechtvaardigheid. Wij geven traditiegetrouw een concert op 4 mei in Groningen,
na de dodenherdenking. Daarna volgt er in de regel nog een kleine serie
concerten in de regio en mogelijk elders in het land.
4 Mei-Projekt
Postbus 41063
9701 CB GRONINGEN
e-mail: 4mp@4meiprojekt.nl