Het project is een productie van het koor van het Mei-Projekt m.m.v. de Groninger big band Dutch Spirit, onder leiding van respectievelijk Pieter Kole en Willem Frieswijk.

'Aufspielen' betekent 'muziek maken'. Maar ook: 'amok maken, opspelen, zich druk maken'. 'Aufspielen zum', zoals gebruikt in de titel van wat het daverende slot van ons concert gaat worden: Jonny spielt auf - zum Tanz, bestaat niet als Duits werkwoord. Het combineert 'auffordern zum': 'uitnodigen tot', bijvoorbeeld 'zum Tanz', en het gewone 'aufspielen'. Ernst Krenek wil met de jazz-opera Jonny spielt auf (Berlijn, 1929) zijn publiek uitnodigen 'de oude wereld' achter zich te laten en de nieuwe wereld te betreden, met als ultieme uiting: de jazz.

Bertolt Brecht schreef Die Mutter in Berlijn in 1931. Hij baseerde zich op de roman De moeder van de Russische schrijver Maxim Gorki. Hanns Eisler componeerde de muziek voor het toneelstuk.

Die Mutter werd voor het eerst uitgevoerd op 17 januari 1932 in het theater Das Komödienhaus aan de Schiffbauerdamm te Berlijn. De regie was in handen van Bertolt Brecht en Emil Burri.

De recensent Wieland Herzfelde schreef in de Berliner Algemeine van 18 januari 1932:

'Die Mutter ist kein Stück, bei dem man sich von fremden Schiksalen gefangen nehmen lassen und sich selbst vergessen kann. Wenn es trotzdem Genuss vermittelt, so einen neuartigen, hohen genuss: den der Erkenntnis, dass, wer nichtig scheint, wichtig ist, indem er wirklich wird.' ('De Moeder is geen stuk waarbij men zich kan laten boeien door het lot van anderen, van vreemden, en zichzelf vergeten kan. AIs het desondanks genot brengt, dan een nieuwe, hoge vorm van genot: die van het besef dat, wie nietig lijkt, belangrijk blijkt, doordat hij tot werkelijkheid wordt.')

Het lied Lob des Lernens is onder de titel 'Jij moet de leiding op je nemen' al eerder uitgevoerd door het 4 Mei-Projekt. Lied - Im Gefängnis zu singen is niet eerder door het koor uitgevoerd. Grabrede - Aber als er zur Wand ging is onder de titel De Grafrede altijd een geliefd repertoirestuk geweest van het 4 Mei-Projekt. In de geschiedenis van de vereniging is dit lied eerder uitgevoerd in 1979, 1983 en in 1989 (koor 4MP met Groninger BlazersCollectief)

De cantate De Moeder werd door Stichting De Dochter, onder auspiciën van 4MP, uitgevoerd in het seizoen 1981-1982. In de zomer van 1981 studeerde Jan Lameris, oprichter van het 4 Mei-Projekt en tot en met 1985 dirigent, af aan het Groninger conservatorium met de directie van Die Mutter.

Het koor voerde tot nu toe deze liederen altijd in vertaling uit, namelijk van Wim Jurg, auteur/vertaler en mede-oprichter/tenor van het 4 Mei-Projekt. Lang was het een van de principes van het 4 Mei-Projekt om niet in het Duits te zingen. Dit was immers de taal van de bezetter, de taal van de nazi's. Uit respect voor de slachtoffers wilde de vereniging deze taal weren uit haar concerten. En dan met name uit piëteit voor de joden. Onder de 4 Mei-Projekt-mensen van het eerste uur waren joodse overlevenden en 'tweede-generatiejoden' die zich in de vereniging erg sterk maakten voor de herdenking van het lot van de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Door de liederen nu in het programma Wir spielen auf - 'entartete' Musik in de oorspronkelijke tekst uit te voeren, doen we mede - expliciet - een uitspraak over de veranderde opvattingen binnen de vereniging over het Duits, over Duitsland en de Duitsers. Overigens zonder op enigerlei wijze minder respect te willen hebben voor de (joodse) slachtoffers

 Thema

Het overkoepelende thema is 'entartete' muziek in nazi-Duitsland, waarbij we de volgende aandachtspunten hebben geformuleerd:

• De situatie in Duitsland voor als 'entartet' aangemerkte componisten, onder wie Paul Hindemith en
• Erich Wolfgang Korngold; voor musici en uitvoerende artiesten, zoals the Comedian Harmonists.
• De situatie voor liefhebbers van de nieuwe muziek, zoals de Swing-Jugend, die de uit Amerika overgewaaide jazz van voornamelijk negercomponisten als Duke Ellington en Cole Porter adopteerden als levenstijl.
• De situatie in Nederland: hoe ging men hier om met de nazi-Duitse criteria voor het muziekleven?
• De consequenties van een en ander voor de Nederlands-Duitse betrekkingen in het hier en nu.

 Concert

We brengen een uiterst divers geheel aan muzikale stijlen. Op die manier worden in het concert de 'officiële' muziek-ideologische criteria voor 'entartete Musik' belicht. Een selectie uit het diverse repertoire dat het nazi-regime als zodanig brandmerkte, brengen we ten gehore. Ofwel: klassieke composities, jazz, atonale werken en 'amusementsmuziek' zoals van The Comedian Harmonists.

Deels worden de werken door het koor gebracht, deels door de bigband en deels gezamenlijk.

Bijzonder is, dat meerdere werken voor oorspronkelijk geheel andere bezetting, zoals klassieke ensembles en operaorkesten, zullen worden bewerkt voor bigband en koor. Hiertoe behoren werken die sinds hun ontstaan in de twintiger jaren van de vorige eeuw niet of nauwelijks meer zijn uitgevoerd. Arrangeur is Willem Frieswijk.

 Doelen

We willen ons publiek laten horen, wat door de nazi's als 'entartete Musik' werd gezien.

De term 'entartete Kunst' is beter bekend; de meesten van ons hebben wel een idee hoe deze door de nazi-Duitsers als 'ontaard' gebrandmerkte kunst eruitziet. Maar hoe klinkt 'ontaarde muziek'? Als eerste blijkt de enorme diversiteit. We kozen met opzet ook voor 'deuntjes' die in onze oren 'gewoon' of 'onschuldig' lijken, de amusementsmuziek van The Rammblers en the Comedian Harmonists. Misschien bewijzen juist deze lichtere genres hoe 'willekeurig' de nazi-criteria waren, hoezeer politiek-ideologisch in plaats van cultureel bepaald.

Overkoepelend is de gedachte dat muziek - in welke stijl dan ook - vrij is, maar - misschien juist daardoor - gemakkelijk ten prooi kan vallen aan misbruik door ideologie, politieke stroming, religie. Ideologische kritiek, toegepast op culturele uitingen heeft immers op geen enkele manier te maken met het wezen van welke kunstuiting dan ook.

Bovendien willen we aandacht vestigen op de vele Duitsers die in de nazi-periode werden vervolgd, getuige ondermeer de leden van de Swing-Jugend. We hopen een beeld te schetsen van de 'andere Duitser' ten tijde van het nazi-regime. Misschien kunnen we zo bescheiden bijdragen aan de verbetering van de wederzijdse betrekkingen tussen Nederland en Duitsland. We pogen bewuste tolerantie te stimuleren op basis van een genuanceerder beeld van deze zwarte periode uit de Europese geschiedenis. Helaas is nog altijd een waarschuwing tegen herleving van nazistische sentimenten aan de orde.

Als altijd hopen we een link te leggen met de actualiteit. We hoeven maar te wijzen op de laatstelijk wederzijds xenofobe reacties op elkaar van 'de' Marokkaanse gemeenschap en 'de' homo's, om nog maar te zwijgen van de door vijandbeelden beheerste actuele ontwikkelingen in de Verenigde Staten en Afghanistan. Tolerantie is een gecompliceerd begrip, of zoals de Russische president, Vladimir Poetin, het formuleerde in zijn toespraak tot de Duitse Bundestag: 'Wir leben in wichtigen Zeiten. Die alte Feinde sind verschwunden. Neue Feindbilde sollten wir nicht schaffen. Die Welt ist komplizierter denn jeh gedacht.'